Ժուկով-ժամանակով երկու ընկեր էին ապրում, որոնք իրար այնքան էին սիրում, որ երդվել էին. ով ամուսնանա առաջինը, պետք է կանչի ընկերոջը որպես ամուսնության վկա, նույնիսկ եթե նա գտնվի աշխարհի ծայրում:
Որոշ ժամանակ անց ընկերներից մեկը մահանում է: Մյուսը, որ պետք է արդեն ամուսնանար, չգիտեր ինչ անել, և խորհուրդ է հարցնում խոստովանահորը:
— Բանը բուրդ է, — ասում է քահանան, — դու քո խոսքը պետք է պահես: Հրավիրիր նրան, նույնիսկ եթե մեռած է: Գնա´ գերեզմանի մոտ և ասա´ այն, ինչ պետք է ասես: Հետո նրան է մնում` գա, թե ոչ:
Երիտասարդը գնում է գերեզմանի մոտ և ասում.
— Ընկե´րս, եկել է պահը, արի´ և եղի´ր իմ մատանու քավորը:
Բացվում է գետինը և դուրս է ցատկում ընկերը.
— Դե իհարկե գալիս եմ, խոստումս պետք է պահեմ, այլապես ստիպված եմ, ով գիտի դեռ որքան ժամանակ, մնալ Քավարանում:
Գնում են տուն, ապա եկեղեցի` ամուսնանալու: Այնուհետև տեղի է ունենում հարսանեկան խնջույքը: Մահացած ընկերն սկսում է տարբեր պատմություններ պատմել, բայց հանդերձյալ աշխարհից՝ ոչ մի խոսք: Փեսան չէր համբերում, թե երբ պիտի հարցեր տա այդ մասին, բայց քաջություն չուներ:
Խնջույքի ավարտին, մեռած ընկերը ոտքի է կանգնում և ասում.
— Ընկե´րս, քանի որ այս հաճույքը քեզ պատճառեցի, դու էլ պետք է գաս և ընկերակցես ինձ մի փոքր: — — Դե իհարկե, ինչու՞ ոչ: Բայց լսի´ր, միայն մեկ րոպե, դե գիտես էլի՝ առաջին գիշերն է կնոջս հետ:
— Այո, այո, ինչպես կուզես:
Փեսան մի համբույր է տալիս հարսին և ասում.
— Մի րոպեով դուրս գնամ ու իսկույն վերադառնամ, և ընկերոջ հետ դուրս է գալիս:
Դեսից-դենից զրուցելով հասնում են գերեզմանին: Գրկախառնվում են: Կենդանի ընկերը մտածում է՝ եթե հենց հիմա չհարցնեմ, այլևս երբեք չեմ կարող դա անել, հավաքում է քաջությունը և ասում նրան․
— Լսիր, քեզ մի բան կուզեմ հարցնել, քանի որ դու մեռած ես — այնտեղ ինչպե՞ս է:
Ես դա չեմ կարող ասել, եթե ուզում ես իմանալ, դու էլ արի Դրախտ,- պատասխանում է ընկերը:
Գերեզմանը բացվում է, և կենդանի ընկերը հետևում է մահացածին: Նրանք հայտնվում են Դրախտում: Մահացածն ուղեկցում է ընկերոջը տեսնելու մի հրաշակերտ բյուրեղապակյա ամրոց՝ ոսկե դռներով, ներսում հրեշտակներ, որոնք նվագում և պարեցնում էին երանելիներին, իսկ Սուրբ Պետրոսը կոնտրաբաս էր նվագում: Կենդանի ընկերը մնացել էր բերանը բաց և հայտնի չէ, թե դեռ որքան կմնար այնտեղ, եթե չուզենար մնացածն էլ տեսնել:
— Արի՛ հիմա մի ուրիշ տեղ գնանք, — ասում է մահացած ընկերը և նրան տանում պարտեզ, որտեղ ծառերը տերևների փոխարեն բազմագույն թռչուններ ունեին, որոնք երգում էին: Ապա կախարդված ընկերոջը տանում է մի մարգագետին, ուր պարում էին հրեշտակները՝ ուրախ և քաղցր, ինչպես սիրահարները:
— Այժմ քեզ կտանեմ տեսնելու աստղերը: Աստղերին նայելուց հնարավոր չէր երբեք հոգնել, իսկ գետերն էլ ջրի փոխարեն գինուց էին, գետինն էլ՝ պանրից:
Հանկարծ նորապսակ երիտասարդը ցնցվեց.
— Ասա´, քավոր, քանի՞ ժամ կլինի արդեն, որ այստեղ-վերևում եմ: Հարկավոր է, որ վերադառնամ կնոջս մոտ, մտահոգված կլինի:
— Ձանձրացե՞լ ես արդեն:
— Ձանձրացա՞ծ: Այո´…:
— Իսկ եթե դեռ տեսնելու շատ բան կա՞:
— Հավատում եմ, սակայն ավելի լավ է վերադառնամ:
— Լավ, ինչպես կուզես, — և մահացածը նրան ուղեկցեց մինչև գերեզման, ապա անհետացավ: Երիտասարդը դուրս եկավ գերեզմանից և չճանաչեց այլևս գերեզմանոցը: Ամենուրեք հուշարձաններ էին, մահարձաններ, քանդակներ, բարձր ծառեր: Դուրս եկավ գերեզմանոցից և նախկին տնակների փոխարեն տեսավ մեծ պալատներ, տրամվայներ, ավտոմեքենաներ ու ինքնաթիռներ:
— Գրո՛ղը տանի, այս որտե՞ղ եմ, ճանապա՞րհն եմ շփոթել: Բայց այս ինչպե՞ս են հագնված մարդիկ: Մի ծերուկի հարցնում է.
— Բարի՛ մարդ, սա … քաղա՞քն է:
— Այո՛, այդպես է կոչվում քաղաքը:
— Լավ, բայց չգիտեմ ինչու տեղս չեմ գտնում: Կարո՞ղ եք ինձ ասել, որտեղ է տունն այն մարդու, ով երեկ է ամուսնացել:
— Երե՞կ: Դե ի՞նչ ասեմ, ես այստեղի ժամկոչն եմ, և կարող եմ ասել, որ երեկ ոչ-ոք չի ամուսնացել:
— Ինչպե՞ս, այդ ես եմ ամուսնացել, — և նրան պատմեց, թե ինչպես էր ուղեկցել Դրախտ իր մահացած քավորին:
— Դու երազում ես, — ասաց ծերուկը, — դա հին պատմություն է մի փեսայի մասին, որը հետևել է քավորին գերեզմանոցում և այլևս չի վերադարձել, իսկ հարսը վշտից մահացել է:
— Դե ո՛չ, այդ փեսան ե՛ս եմ:
— Լսի՛ր, միակ բանը, որ կարող ես անել՝ գալ և խոսել այստեղի մեր Եպիսկոպոսի հետ:
— Եպիսկոպո՞ս, բայց այստեղ միայն քահանա կա:
— Ի՞նչ քահանա, այնքան են շատացել այս տարիներին, արդեն Եպիսկոպոս էլ կա:
Եվ նրան տարավ վերջինիս մոտ:
Երբ երիտասարդը նրան պատմեց, թե ինչ էր իրեն պատահել, Եպիսկոպոսը հիշեց, որ այդ մասին լսել էր, երբ դեռ պատանի էր: Վերցրեց գրքերն ու սկսեց թերթել. 30 տարի առաջ՝ ոչ, 50 տարի առաջ՝ ոչ, 100՝ ոչ, 200՝ ոչ: Եվ շարունակում է թերթել: Ի վերջո, լրիվ պատառոտված ու շատ կեղտոտ թղթի վրա գտնում է հենց այդ անունները.
— Դա պատահել է 300 տարի առաջ: Երիտասարդն անհետացել է գերեցմանոցում, իսկ կինը մահացել է վշտից: Կարդա ի՛նքդ, եթե մեզ չես հավատում:
— Բայց դա ե՛ս եմ:
— Եվ եղել ես հանդերձյալ աշխարհու՞մ: Այդ դեպքում մի բան պատմիր, պատմի՛ր, խնդրում եմ:
Սակայն երիտասարդը դեղնեց, ինչպես մեռելը, և ընկավ գետնին: Այսպիսով մահացավ առանց պատմելու որևէ բան այն մասին, ինչ տեսել էր:
Թարգմանությունը՝ Անժելա Խաչատրյանի
